Ρεπορτάζ Σόνια Χαϊμαντά

Κάθε χρόνο, εδώ και 40 χρόνια, στο τέλος του Ιουνίου, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Άνδρου (Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή), δίνει ένα σταθερό ραντεβού.

Ρίχνει μιαν αόρατη γέφυρα στους φίλους της Τέχνης που θεωρούν δεδομένη, σχεδόν επιβεβλημένη, ένα καλλιτεχνικό must ουσίας, την «απόβασή» τους στην Άνδρο για να γνωρίσουν, να θυμηθούν και να θαυμάσουν έργα μεγάλων εικαστικών και γλυπτών, Ελλήνων και ξένων.

Δεκάδες φιλότεχνοι, κριτικοί τέχνης, δημοσιογράφοι, επιμελητές μουσείων, συλλέκτες και καλλιτέχνες συρρέουν στο νησί των Κυκλάδων για μια σεμνή, λιτή αλλά μεστή τελετή εγκαινίων όπως αρμόζει στο DNA του μουσείου, στους ιδρυτές και συνεχιστές του έργου τους.

Αυτή τη φορά οι φίλοι του Μουσείου ήρθαν σε επαφή με το έργο του Ντίκου (Κωνσταντίνος) Βυζάντιου σε μια αναδρομική, άριστα οργανωμένη έκθεση – με τίτλο «Ανεικονισμός και Παραστατικότητα» που άνοιξε τις πόρτες της το περασμένο Σάββατο στη Χώρα της Άνδρου, για να τις κλείσει στις 22 Σεπτεμβρίου.

Εμείς, ήμασταν εκεί για να επιβεβαιώσουμε για άλλη μια φορά τον πλούτο και την ξεχωριστή ποιότητα των Ελλήνων καλλιτεχνών.

Αναδρομικό αφιέρωμα στον Ντίκο Βυζάντιο

Το αναδρομικό αφιέρωμα στον Ντίκο Βυζάντιο από το Ίδρυμα Ε&Β Γουλανδρή στην Άνδρο αποτελεί έναν οφειλόμενο φόρο μνήμης στον διακεκριμένο ζωγράφο της διασποράς, ο οποίος επί μισό και πλέον αιώνα διέπρεψε στο εικαστικό καλλιτεχνικό προσκήνιο του Παρισιού.

Γιος του ζωγράφου Περικλή Βυζάντιου, ανατράφηκε σε ένα οικογενειακό περιβάλλον το οποίο επηρέασε ποικιλοτρόπως (τις μετέπειτα επιλογές του) τους πνευματικούς και καλλιτεχνικούς του προσανατολισμούς. Σε ηλικία 16 ετών έγινε δεκτός στην ΑΣΚΤ.

Τον Δεκέμβριο του 1945, αναγκάστηκε στον εκπατρισμό προκειμένου να αποφύγει την δύνη του αδελφοκτόνου εμφυλιακού διχασμού. Ήταν ο νεότερος μεταξύ των διακοσίων Ελλήνων επιβατών του θρυλικού μεταγωγικού Ματαρόα που οι δυο φιλέλληνες του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών Octave Merlier και Roger Milliex με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης του άνοιξαν τον δρόμο προς την ελευθερία της σκέψης.

Στο Παρίσι, που έμελλε να γίνει η άλλη του πατρίδα, από την πρώτη στιγμή γνώρισε την θαλπωρή και την καθοδήγηση στο φιλόξενο περιβάλλον του Δημήτρη Γαλάνη. Σύντομα συνδέθηκε με φιλία με τον Alberto Giacometti και προϊόντος του χρόνου με καλλιτέχνες όπως τον P. Soulage, S. Poliakoff, Vieira da Silva και άλλους.

Γοήτευσε τον συγγραφέα του Ρινόκερου

Η ομιλία του Διευθυντή του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Γουλανδρή, Κυριάκου Κουτσομάλλη στο πλαίσιο των εγκαινίων της έκθεσης ήταν τόσο κατατοπιστική όσο και συμπληρωματική των έργων του μεγάλου ζωγράφου της διασποράς. Μιας διασποράς που ανήκουν – όπως τόνισε ο κ. Κουτσομάλλης στην περιβόητη «υποτροφιάδα» μιας 200άδα ταλαντούχων καλλιτεχνών και ανθρώπων των γραμμάτων που έφυγαν από μια πατρίδα εμφυλιακή που τους πλήγωνε βαθιά και καθοριστικά για να τους χαρεί και να τους αγκαλιάσει το Παρίσι της μεταπολεμικής περιόδου.

«Ο Ευγένιος Ιονέσκο τον θεωρούσε «έναν από τους πιο πρωτότυπους, τους πιο λεπτούς και τους πιο γοητευτικούς ζωγράφους που είχε γνωρίσει. Ποιες οι εκφραστικές του δυνατότητες; Τι είναι αυτό που τον ενέταξε ανάμεσα σε διακεκριμένα ονόματα του πνεύματος και της τέχνης;», αναρωτιέται ο Διευθυντής του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Γουλανδρή, Κυριάκος Κουτσομάλλης.

«Κυρίαρχο προτέρημά του ήταν η ικανότητα να επιχειρεί υπερβάσεις και να αφουγκράζεται το πνεύμα των καιρών, αλλά και η σφοδρή αντισταθμιστική επιθυμία του να παραμένει στέρεα αγκιστρωμένος στο αποθεματικό της καταγωγής του και να ενώνει την πνοή, τη φλόγα, τη μνήμη της πατρίδας του με τον τόπο υποδοχής, τη Γαλλία· και ως Έλληνας να είναι παρών ώστε να συντελέσει, στο μέτρο των δικών του αρχών και δυνατοτήτων, στην ίδρυση του μεταπολεμικού κόσμου μέσα σ’ όλο τον αναβρασμό και την πολυπλοκότητα που τον χαρακτήριζε, όπως έλεγε και ο συνοδοιπόρος του Κορνήλιος Καστοριάδης» αναφέρει ο Κυριάκος Κουτσομάλλης.

Από την Αφαίρεση, στην Ανθρωποκεντρική Σύνθεση

Κατά την καλλιτεχνική του διαδρομή τρεις υπήρξαν οι σημαντικοί κύκλοι του έργου του:

• Η αφαιρετική περίοδος η οποία διήρκησε μέχρι το 1972 και ολοκληρώθηκε με μια αναδρομική έκθεση στο Μουσείο Galliera. (1945 – 1972)
• Η περίοδος των μαυρόασπρων σχεδίων σε χαρτί τα οποία εγκωμίασε με ένα εμβριθές και διορατικό κείμενο ο φιλόσοφος Michel Foucault. (1972 – 1981)
• Η περίοδος των ανθρωποκεντρικών συνθέσεων που άρχισε από το 1981 και διήρκεσε μέχρι το τέλος της ζωής του και παρουσιάστηκαν σε μια πλειάδα εκθέσεων διεθνώς. (1981 – 2007)

Εύσημα από τον γλύπτη Alberto Giacometti

«Κατά την άφιξή του, το Παρίσι έχαιρε μιας εξαιρετικής συγκυρίας. Ήταν το κατεξοχήν κέντρο συνάντησης ανθρώπων της τέχνης οι οποίοι αναζητούσαν νέα δεδομένα και τρόπο ένταξής τους στις πρωτοποριακές ζυμώσεις. Οι Αμερικανοί, γοητευμένοι από τη ζωγραφική της δράσης (action painting), το dripping και τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό, ταξίδευαν στην Ευρώπη αναζητώντας ιδέες και ερείσματα στα ευρωπαϊκά πρωτοποριακά πρότυπα. Καλλιτέχνες όπως ο Serge Poliakoff, ο Pierre Soulages, η Viera da Silva, o Nicolas de Staël, ο Jean Fautrier και ιδιαίτερα ο Alberto Giacometti, με τους οποίους ο Βυζάντιος συνδέθηκε, είναι βέβαιο ότι επηρέασαν τους αρχικούς αφαιρετικούς προσανατολισμούς του. Παρά τις επιρροές αυτές, το ανεικονικό διάβημά του παρέμεινε ιδιόμορφο και προσωπικό και τούτο διότι το γλωσσικό του ιδίωμα, αισθητά ή ανεπαίσθητα, παραπέμπει σε εικονογραφικές προσλήψεις του δικού του κόσμου» αναφέρει ο Κυριάκος Κουτσομάλλης.

«Δέκα χρόνια μετά τον εκπατρισμό του, το 1956, όταν κατάφερε να αποκτήσει διαβατήριο, έκανε το πρώτο ταξίδι του στην Ύδρα. Κατά ομολογία του, ήταν μια επιστροφή στις πηγές του εκθαμβωτικού φωτός της Ελλάδας. Το φως αυτό ένιωθε να εισβάλλει στη ζωγραφική του διαλύοντας και αλλοιώνοντας τα περιγράμματα, ακυρώνοντας τα όρια και μετασχηματίζοντας το ζωγραφικό αντικείμενο. Το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου, σε έκθεση που έγινε σ’ ένα νέο χώρο τέχνης στην Αθήνα, στην γκαλερί «Ζυγός», παρουσιάστηκαν επτά τοπία της Ύδρας για τα οποία η κριτική υπήρξε θετική» καταλήγει ο Διευθυντής του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Γουλανδρή, Κυριάκος Κουτσομάλλης.

Ιππότης της Λεγεώνας της Τιμής στη Γαλλία

Έργα του περιλαμβάνονται στις συλλογές μεγάλων μουσείων της Ευρώπης. Η Γαλλική κυβέρνηση θέλοντας να εξάρει την συμβολή του στην τέχνη και θεωρώντας τον ως ένα σημαντικό εκπρόσωπο της École de Paris τον τίμησε απονέμοντάς του υψηλές διακρίσεις όπως του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής (Chevalier de la Légion d’Honneur) και αργότερα του Ιππότη Τεχνών και Γραμμάτων (Officier des Arts et des Lettres).

Λίγα λόγια για το Μουσείο

Στις 28 Ιουλίου 1979 το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή εγκαινίασε στη Χώρα της Άνδρου, γενέτειρα του Βασίλη Π. Γουλανδρή, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Αφορμή για την πρωτοβουλία ανέγερσης του κτιρίου (συνολικής επιφάνειας 200 τ.μ., αρχιτέκτονας: Στάμος Παπαδάκης, μηχανικός: Πάρις Φραγκούλης, επίβλεψη: Παντελής Καραδόντης) υπήρξε η ανάγκη στέγασης και παρουσίασης αξιόλογων γλυπτών, τα οποία ο ανδριώτης γλύπτης Μιχάλης Τόμπρος άφησε στη γενέτειρά του. Ο αρχικός αυτός πυρήνας εμπλουτίστηκε στη συνέχεια με έργα που προήλθαν από την προσωπική συλλογή του ζεύγους Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή.

Η θετική απήχηση αυτής της προσπάθειας, η αυξανόμενη προσέλευση και το ενδιαφέρον ώθησαν προς την επέκταση του Μουσείου.

Στις 20 Ιουλίου 1986 εγκαινιάστηκε η Νέα Πτέρυγα του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, απέναντι από την Παλαιά (συνολικής επιφάνειας 1000 τ.μ., αρχιτέκτονας: Χρήστος Κοντοβουνήσιος, μηχανικός: Πάρις Φραγκούλης, επίβλεψη: Παντελής Καραδόντης). Επιθυμία των ιδρυτών ήταν η δημιουργία ενός μικρού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, εξοπλισμένου με τις πιο σύγχρονες μουσειακές προδιαγραφές, ώστε να πληρούνται σε αυτό οι προϋποθέσεις διοργάνωσης διεθνών εκθέσεων.

Ο σχεδιασμός των εξωτερικών χώρων (αρχιτέκτονας εξωτερικών χώρων: Μιράντα Σπηλιωπούλου-Βαζάκα) έγινε με άξονα το σεβασμό προς το φυσικό και αρχιτεκτονικό τοπίο αλλά και την ανάδειξή του σε ένα έργο τέχνης με ενεργό ρόλο. Προτιμήθηκαν δομικά υλικά (μάρμαρο και πέτρα) σε αρμονικούς χρωματισμούς με το υπόλοιπο νησί. (διάκριση για την ένταξη του κτιρίου στον περιβάλλοντα χώρο στον διεθνή διαγωνισμό «The International Garden and Greenery Exposition», Οσάκα, Ιαπωνία, 1990, δημοσίευση στο Contemporary Landscapes in the World, Process architecture Co., Ltd, Tokyo, Japan, 1990, σελ. 102-105)

Κύριος στόχος του Μουσείου είναι να εξακολουθήσει να προσφέρει έμπρακτα τη δική του δημιουργική πρόταση στους σύγχρονους εικαστικούς προβληματισμούς και ενταγμένο στην τροχιά των διεθνώς δρωμένων στο χώρο των εικαστικών τεχνών και της αισθητικής παιδείας να συμβάλλει στην προώθηση της μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης, ελληνικής και διεθνούς στο ευρύ κοινό.

Info έκθεσης

Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή – ΑΝΔΡΟΣ

Dico Byzantios

ΑΝΕΙΚΟΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΣΤΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

30 Ιουνίου – 22 Σεπτεμβρίου 2019

Το ρεπορτάζ δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα axianews φύλλο 13/07/2019